Powstańcy Styczniowy gminy Sterdyń.

Weterani Powstania Styczniowego po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości posiadali podobny status do weteranów Powstania Warszawskiego. Przez dziesięciolecia nie mogli oni ujawniać się, zaś honorowanie ich pomnikami było przez rosyjskiego zaborcę zakazane.

Dopiero po odzyskaniu niepodległości w miejscach powstańczych mogił ludzie zaczęli stawiać pomniki.

Żyjących zaś Weteranów zaś zaczęto odznaczać orderami.

Podobnie było i w Sterdyniu.

 

 

Na cmentarzu w Sterdyni zachował się do dnia dzisiejszego jeden nagrobek weterana Postania Styczniowego, grób Antoniego Gawrysia. Zmarłego w wieku 89 lat 22. października 1927 roku. Dr. Adam Jarosiński w roku 1925 wspomina o nim, jako jednym z pięciu żyjących weteranach roku 1863.   "Antoni Gawryś ze Szwejk".  Choć to bardzo skromne informacje pamiętajmy o Ludziach, którzy mimo młodego wieku, Antoni Gawrys miał lat 25 gdy gdy poszedł walczyć z Rosjanami, gotowi byli oddać życie za Wolną Ojczyznę. Poniżej opisujemy innych miejscowych weteranów Powstania Styczniowego. Na cmentarzu w Sterdyni pochowano także, Gabriela Goworka. O którym tak pisze dr Adam Jarosiński. "I nastał rok 1905, gdy po wojnie Japońskiej ogłoszoną została tolerancja religijna. Unici odetchnęli, i wciągu bardzo krótkiego czasu wszyscy oficjalnie wpisali się w poczet katolików. Nie zapomnę, pierwszego dziękczynnego nabożeństwa, gdy unici, mając na czele najoporniejszego z opornych Gabriela Goworka, krzyżem leżąc i łzy dziękczynne ronią, wypełnili cały Sterdyński kościół." Gabriel Goworek - Włościanin ze wsi Seroczyn, nauczyciel wiejski, uczestni Postania 1863 r. specjalnie przez Rosjan prześladowany, Ostatnie lata swojego życia był dożywotnikiem dworu Sterdyńskiego, zmarł na parę lat przed obecną wojną, pochowany na cmentarzu w Sterdyni.

Warto zauważyć, że aż dwóch weteranów z listy dr Jarosińskiego związanych było z dworem Ossolińskich a w zasadzie z dominium Ludwika Górskiego.

Poza nimi do grupy Powstańców, którzy wyszli z Pałacu należy zaliczyć także Feliksa Bartczuka ps. „Piast” w stopniu podporucznika - ostatni żyjący weteran Postania Styczniowego zmarły w wieku  100 lat 9 marca 1946 roku w Kosowie Lackim. Dr Jarosiński wymienia jedynie Powstańców zamieszkałych w Sterydyniu, z tąd zapewne brak Bartczuka na tej liście, choć na Powstanie szedł ze Sterdynia.

Mieszkańcy Sterdynia w 1863 roku po wybuchu Powstania Styczniowego, mimo niechętnego stanowiska Ludwika Górskiego do walki zbrojnej dość licznie sięgnęli po broń, wynikało to m. in. z sukcesów jakie na tym terenie odnosił oddział Lutyńskiego.

Bardzo cennym opracowaniem na ten temat jest książka Jacka Odziemczyka  i Artur Ziontka "Feliks Bartczuk. Ostatni weteran powstania styczniowego". 2013.

Feliks Bartczuk uznawany jest za ostatniego żyjącego Powstańca Styczniowego Urodzony w Telekach bardzo blisko Sterdyni.

	Oto jeden z cytatów. dostępny na profili FB Feliksa Bartczuka: https://www.facebook.com/feliks.bartczuk/posts/1391741404378809 Feliks Bartczuk. Cz. 2: W partii Lutyńskiego "Gdy w styczniu 1863 roku wybuchło powstanie, Feliks miał 16 lat. Jego pracodawca nie należał do entuzjastów walki zbrojnej. Wedle niego, nauczeni doświadczeniami poprzednich insurekcji Polacy, winni realizować plan pracy u podstaw. Dbając o podniesienie poziomu życia warstwa najbiedniejszych, pracując nad ich edukacją warunkującą podniesienie świadomości przynależności narodowej i tożsamości można byłoby systematycznie wdrażać ich w struktury życia społecznego. Taka forma oporu stawianego rusyfikacji i germanizacji znajdowała większą swobodę działania niż walka zbrojna. Tak widział to Górski. Toteż spora część jego pracowników, którzy chcieli do zrywu przystąpić bała się reakcji dziedzica. Niemniej, gdy na początku maja 1863 roku w pobliżu obszernych lasów ceranowskich, na północ od Kosowa Lackiego, koło miejscowości Sołdany, zjawił się stuosobowy oddział mjr. Ludwika Lutyńskiego i stoczył tam zwycięską walkę z kilkakroć silniejszymi wojskami carskimi, w ludzi wstąpiła nowa nadzieja. Zobaczyli, że determinacja potrafi zdziałać wiele więcej niż bogate wyposażenie wojsk liczniejszego przeciwnika. Toteż widząc wycofujący się z pola bitwy oddział Lutyńskiego przechodzący przez lasy ceranowskie w stronę Puszczy Sterdyńskiej Feliks Bartczuk, „sam lub z jakimś oficjalistą dworskim” przyłączył się do niego. Nie był w tym odosobniony, z tego co wiemy, do partii mjr. Lutyńskiego przystąpił także Jan Sińczuk z nieodległego Seroczyna oraz osiemnastu tamtejszych „chłopów unickich”, których w powziętej decyzji żarliwie utwierdzał ks. Nikon Dyakowski, choć to zapewne niewielka część faktycznej liczby." Możemy przypuszczać, że owym oficjalistom był Marceli Jakubowski a być może także Józef Zdrojkowski. Warto zauważyć, że wymieniani są tylko żywi uczestnicy Powstania, ci którzy uszli cało, których uważano za weteranów, polegli pozostali anonimowi. Cóż w większości młodzi chłopcy, przed którymi życie dopiero się zaczynało, bez żon i dzieci. Nie miał kto o nich zachować pamięć. Mowa jest także 18 uczestnikach Powstania "chłopach Unickich z Seroczyna"  Którzy przystąpili do partii Lutyńskiego. Ilu z nich wróciło do domu?
	Wielka, szkoda, że pamiętniki Bartczuka się nie zachowały. A może gdzieś są w archiwach rosyjskich? Kto wie... Odział Lutańskiego wg Zielińskiego liczył ok. 200 ludzi i działał w rejonie Węgrowa. Co ważne, wskazuje się że oddział w którym walczył, a zatem prawdopodobnie także ten w którym walczyli inni wyżej wymienieni oraz owych 18 unickich mieszkańców Seroczyna toczył bitwy także pod Kuflewem. Zatem niewykluczone, że część Powstańców z rejonu Sterdyni poległa w Kuflewie a następnie pochowani zostali w mogile na targowicy w Kałuszynie,  (tej którą niedawno Burmistrz Kałuszyna postanowił pozostawić pod betonowym trotuarem rynku zakazując prac ekshumacyjnych.) Tylko dzięki determinacji mieszkańców Kałuszyna do tego nie dopuszczono. Mogą też spoczywać w mogile w Kuflewie, gdzie obecnie kości Powstańców wpadają do wielkiego żwirowego dołu.
Za naszą wolność i waszą : rok 1863 : w 75-lecie powstania styczniowego, Bańkowski, Eugeniusz. Red., 1938 http://polona.pl/item/4435486/16/

 

Możemy być pewni, że cmentarz Sterdyński kryje znacznie więcej Powstańców. Sterdyń była bardzo ważna szczególnie dla rannych, wielu zapewne zmarło z odniesionych ran. Ledwie rok przed wybuchem Powstania z inicjatywy Ludwika i Pauliny Gorskich powstał tu szpital, już w rok później zapełnił się rannymi Powstańcami. Zapełnił się bardzo wcześnie bowiem już po bitwie pod Siemiatyczami jaka rozlegała się 6-7 lutego 1863 roku. Tak to opisuje  Dr. Adam Jarosiński   Szczególna troską i ochroną Powstańców otaczał dr. Sebastian Rosicki, którego grób także odnajdziemy na cmentarzy w Sterdyni.

 

Uwaga: do czasów historycznych stosujemy XIX wieczną (i wcześniejszą) odmianę męską miasta Sterdyń, czyli ze Sterdynia, w Sterdyniu - właściwą tamtym czasom, do spraw współczesnych używamy odmiany obecnej, jaka pojawiła się w użyciu w pierwszej połowie XX wieku, ze Sterdyni, w Sterdyni ... w okresie międzywojennym odmianę stosowano wymiennie, Po II Wojnie światowej stara forma przestała być używana. Literatura: Adam Jarosiński, Szkice z Nadbużańskiego Podlasia, 1925 Za naszą wolność i waszą : rok 1863 : w 75-lecie powstania styczniowego, Bańkowski, Eugeniusz. Red., 1938 Jacek Odziemczyk  i Artur Ziontka "Feliks Bartczuk. Ostatni weteran powstania styczniowego". 2013. Artur Ziontek, ŻYCIORYS PPOR. FELIKSA BARTCZUKA, kontakt: muzeum @ nadbuzanskie.pl     Jeśli brak tego oznaczenia w miejscu gdzie ono być powinno, jeśli posiadasz taka możliwość umieść to oznaczenie. http://www.qr-online.pl/ Projekt dofinansowany ze środków "Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich - Mazowsze Lokalne" realizowanego przez Fundację Fundusz Współpracy, Stowarzyszenie BORIS oraz Stowarzyszenie Europa i My".

Opracowanie: Muzeum Ziem Nadbużańskich w Sterdyni.